نقد جامعه شناختی رمان همسایه های احمد محمود

جامعه¬شناسی ادبیات از رویکردهای نوین نقد ادبی است. در این رویکرد به ارتباط جامعه و ادبیات در بستر تاریخی، اجتماعی، و اقتصادی توجّه می¬شود. نقد مارکسیستی یکی از شاخه¬های مهم جامعه¬شناسی ادبیات است که جورج لوکاچ (1885م- 1971م) برجسته¬ترین منتقد مارکسیست با پرداختن به رئالیسم، آن را وارد مسیر تازه¬ای کرد. وقتی نویسنده در رمان به موضوع رشد خودآگاهی طبقه کارگر و مبارزات و اعتراضات آن¬ها در جامعه می¬پردازد، وارد حوزه رئالیسم سوسیالیستی شده است. در واقع پیدایش رئالیسم سوسیالیستی با رشد سریع خودآگاهی اجتماعی طبقه کارگر پیوند دارد. احمد محمود (1310هـ.ش- 1381هـ.ش) را به دلیل پرداختن به مسائل جامعه در داستان-هایش، و توجّه به ابعاد سیاسی و اقتصادی جامعه، نماینده رئالیسم اجتماعی می¬دانند. هدف این پژوهش تحلیل و بررسی رمان همسایه¬ها براساس نظریات مارکسیستی کارل مارکس، جورج لوکاچ، و لوسین گلدمن است. روش گلدمن ساخت¬گرایی تکوینی نامیده می¬شود. رمان همسایه¬ها به دلیل انعکاس وضعیت جامعه ایران در سال¬های 1323-1331هـ.ش و توجه به مسأله ملّی شدن صنعت نفت و توصیف وقایع و اتفاقات آن دوره تاریخی، زمینه¬های لازم را برای نقد جامعه¬شناسانه فراهم می¬کند. در رمان همسایه¬ها شاهد قیام و اعتراض کارگران و طبقه پرولتاریا علیه نظام طبقاتی و فقر هستیم. همسایه¬ها رمان تحوّل و استحاله راوی قهرمان یعنی خالد است. خالد شخصیت پروبلماتیک این رمان است. روش تحقیق در این اثر توصیفی-تحلیلی است که در مواردی از روش تاریخی نیز استفاده شده است.